O metodzie harcerskiej
W 1936 roku w czasopiśmie Skrzydła ukazał się artykuł „O metodzie harcerskiej”, który był podsumowaniem niezależnych dyskusji przeprowadzonych podczas dwóch kursów instruktorskich, które odbyły się w Szkole na Buczu. Nie jest to kompletny opis metody harcerskiej, ale tekst jest wartościowym zapisem myśli tamtego czasu, szczególnie, że stara się pokazać co odróżnia metodę harcerską od innych metod wychowawczych.
Skrzydła
Czasopismo „Skrzydła” powstała w momencie, gdy rozpoczął się szybki rozwój Związku, a harcerstwo żeńskie podwoiło swoją liczebność. Pismo miało głównie charakter programowo-metodyczny. Często publikowano artykuły poświęcone historii harcerstwa, ruchowi skautowemu, problemom aktywności społecznej kobiet. Każdy numer kończyła kronika. Swoje artykuły publikowały tu najwybitniejsze instruktorki m. in: Olga Małkowska, Ewa Grodecka, Maria Uklejska, Zofia Wołowska. Jadwiga Wierzbiańska. Dużo uwagi w piśmie poświęcano problemom rozwoju organizacji, zwłaszcza pracy z młodzieżą wiejską, ruchu starszoharcerskiego, który miał stanowić bazę instruktorską, a także pomagać w realizacji celu, jakim było „uharcerzowanie społeczeństwa” oraz ruchowi zuchowemu. W połowie lat trzydziestych „Skrzydła” ugruntowały swoją pozycję, jako oficjalne pismo instruktorek.
Szkoła Instruktorska na Buczu
Szkoła instruktorek na Buczu (góra na Pogórzu Śląskim) powstała w 1931 na terenie folwarku, który wykupił i przekazał ZHP ówczesny wojewoda śląskim a jednocześnie przewodniczący ZHP Michał Grażyński. Organizowano tu kursy instruktorskie, konferencje skautowe (Światowa Konferencja Skautek w 1932) i zloty harcerskie. Wniosła wiele nie tylko w kształcenie, lecz także w budowanie całego żeńskiego grona instruktorek tamtego okresu. Kiedy śpiewamy na początek ogniska „czy to na Buczu” chodzi właśnie o ten ośrodek, w którym mieściła się Szkoła Instruktorska Harcerstwa Żeńskiego. Więcej na ten temat można przeczytać w artykule na stronie Harcerza Rzeczpospolitej.
Kluczowe elementy metody harcerskiej według Skrzydeł
Za pierwszą i najważniejszą zasadę metody harcerskiej autorki podsumowania uznały to, że:
Skauting oddziałuje od wewnątrz (...) Harcerstwo oddziałuje od wewnątrz na jednostkę.
jednocześnie ta zasada jest zdaniem autorek zasadniczym elementem odróżniający metodę harcerską od innych metod wychowawczych. Zasada ta wyjaśniona jest poprzez opis działań wychowawczych w drużynach i zastępach. Harcerscy wychowawcy (drużynowa i zastępowa) oddziałują na wychowanki pobudzając ich wolę, uczucie, intelekt do harcerskiego działania.
Jako drugą istotną cechę metody autorki wymieniają to co dziś zazwyczaj nazywamy „świadomością celu”.
Harcerskie oddziaływanie powinno odbywać się z pełną świadomością celu ogólnego i celów drobnych ze strony tych, na które oddziałujemy.
Zgodnie z artykułem oznacza to, że nawet najmłodsze osoby w drużynie, muszą być świadome poczynań drużyny, celu i wartości każdej gry, wycieczki czy piosenki. Tę właściwość metody harcerskiej autorki traktują nie jako osobną niezależną cechę, ale raczej jeden z kluczowych sposobów realizacji wychowania od wewnątrz.
Ostatnią wymienioną wprost cechą metody harcerskiej, którą opisują autorki referujące wyniki dyskusji na kursach instruktorskich w 1935 roku jest dobrze znana nam obecnie pośredniość.
forma naszego oddziaływania od wewnątrz winna być pośrednia.
Ta cecha jest rozumiana tak samo jak obecnie: cele wychowawcze realizujemy poprzez różne działania, środki, formy, które „pozornie” służą czemu innemu, są dla wychowanków atrakcyjne. Autorki dają przykład dają naukę węzłów, które służą tak naprawdę wyrobieniu systematyczności, wytrwałości, staranności w pracy, pamięci dotykowej itp. Jako inne przykłady wykorzystania pośredniości podają tropienie i sygnalizację.
Przy rozważaniach o oddziaływaniu od wewnątrz dużo miejsca w artykule poświęcono kwestii, którą dzisiaj określamy jako indywidualność metody, choć nie nazywano jej takim słowem, autorki wyróżniły myśl, że harcerstwo oddziałuje na jednostkę, a nie na całą zbiorowość.
Harcerstwo oddziałuje (..) na jednostkę, (...) uwzględniając jej psychikę zależnie od wieku, warunków, jej właściwości i możliwości indywidualne, jej braki i potrzeby.
Praktyczne uwagi o stosowaniu metody
Autorki za uczestniczkami i uczestnikami konferencji instruktorskich zwracały uwagę, że fundamentalne założenia metody harcerskiej wymuszają założenia organizacyjne. Jeśli chodzi o organizację drużyny stanowczo określano maksymalną liczebność drużyny na 36 osób i pracę systemem zastępowym.
drużyna musi pracować systemem zastępowym a nie całą grupą, dla której zastęp nie może liczyć więcej niż 8-9 dziewcząt, drużyna zaś więcej niż 4 zastępy
Większa liczba osób w drużynie oraz zastępie wyklucza, zdaniem autorek, oddziaływanie indywidualne (określane w artykule jako jednostkowe), a zatem uniemożliwia także fundamentalne założenie metody jakim jest wspomniane wyżej oddziaływanie od wewnątrz.
Cel harcerskiego wychowania
Autorki artykułu formułują także cel wychowania metodą harcerską, który warto przywołać ze względu na to, że zawiera rzadko dzisiaj używane pojęcie samowychowania.
oczekujemy (...), że jednostka rozwinie w sobie i usamodzielni potrzebę samowychowywania się i samokształcenia harcerskiego.
Do pobrania
