Na czym polega ta niegodziwość?
Ideał wychowawczy a dokumenty ZHP odnośnie do kształcenia kadry w ZHP
Po drugie: to antyteza demokracji i systemu pracy z kadrą. Ujmowanie w standardach kursów treści niezgodnych ze Statutem ZHP, a także prowadzenie szeroko zakrojonych szkoleń („HSW w praktyce”), gdzie pod pretekstem wdrażania zmian w Systemie Instrumentów Metodycznych promuje się własną wizję wszechświata to kpina z systemu demokratycznego podejmowania decyzji w ZHP.
Przecież nie jest tak, że tego ujęcia składników Harcerskiego Systemu Wychowawczego nie da się zmienić. Można zaproponować nowe ujęcie, umotywować je, skonsultować ze wspólnotą instruktorską ZHP, sformułować w formie zjazdowej uchwały, zaprezentować delegatom na Zjazd, aż w końcu zyskać ich akceptację. Takie podejście wymaga jednak czasu i pokory. Obecna Główna Kwatera ZHP nie skorzystała ze swojego prawa, aby wnieść stosowną uchwałę pod obrady Zjazdu. W zamian po prostu robi co chce.
Po trzecie: to nadużywanie władzy. Kiedy jakiś mniej lub bardziej anonimowy instruktor ZHP tworzy konspekt na kurs przewodnikowski, w którym prezentuje przyszłym drużynowym ZHP własną wizję podstaw harcerskiego wychowania to jest to niewłaściwe, ale zasięg oddziaływania jest stosunkowo niewielki. Kiedy GK i CSI ZHP wykorzystuje oficjalne dokumenty i materiały promocyjne do tego, aby upowszechniać autorską wizję podstaw harcerskiego wychowania kilku, wcale nie anonimowych osób. to jest to nie tylko niewłaściwe, ale także aroganckie. Standard kursu to nie propozycja programowa - instruktorzy ZHP są zobowiązani według niego pracować, ergo zmuszani do działań niezgodnych ze Statutem ZHP.
Po czwarte: to rozbija jedność naszej organizacji. Problem z różnymi wersjami treści wychowawczych istniejącymi w praktyce kształcenia w ZHP został zauważony już kilka lat temu, przede wszystkim dzięki wzmożonej aktywności Ruchu Programowo-Metodycznego “Ręka Metody”. Zjazd ZHP postanowił zadbać o jedność organizacji ujmując jako jeden z 10 celów Strategii ZHP na lata 2018-2025: „Nasi instruktorzy rozumieją i świadomie stosują harcerski system wychowawczy. ZHP jest spójny nie tylko w tym, do czego wychowuje, ale także jak wychowuje. Opis harcerskiego systemu wychowawczego, w tym przede wszystkim metody harcerskiej, ułatwia jego pełne zrozumienie i dzięki temu spójne stosowanie w całej organizacji.” Działanie metodą faktów dokonanych bez żadnej dyskusji w gronie kadry ZHP, z pełną świadomością, że jest działanie wbrew Statutowi ZHP i Strategii ZHP jest w moim odczuciu katastrofalne dla naszej organizacji.
Tymczasem zaktualizowane dokumenty odnośnie kształcenia kadry w ZHP w wielu miejscach posługują się sformułowaniami sugerującymi, że Harcerski System Wychowawczy składa się z ideału wychowawczego, metody i programu.
Dla przykładu w treściach standardu kursu przewodnikowskiego w bloku zatytułowanym „Harcerski System Wychowawczy” w zamierzeniach czytamy: „…znał elementy HSW: ideał wychowawczy, metodę harcerską i program i rozumie ich nierozłączność w każdym wychowawczym działaniu, – rozumiał sens harcerskich zasad wychowania opartych na HSW: służby, pracy nad sobą i braterstwa oraz umiał je przełożyć na praktykę działania w drużynie…„. Sugeruje to, że to ideał wychowawczy jest jednym z 3 elementów HSW zaś harcerskie zasady wychowania stanowią oparty na nich „dodatek”.
Niezgodne ze Statutem ZHP uregulowania znajdują się także w pozostałych załącznikach do wspominanej wyżej uchwały. Standard kursu podharcmistrzowskiego opisuje treści szczegółowe bloku „Harcerski System Wychowawczy” jako: „Harcerski system wychowawczy – ideał wychowawczy, metoda harcerska, program” w ogóle nie wspominając o istnieniu zasad harcerskiego wychowania. Podobny zabieg zastosowano w standardzie Kursu Kadry Kształcącej, gdzie blok zatytułowano: „Harcerski System Wychowawczy (ideał wychowawczy, metoda harcerska, program) w kształceniu”, zaś w zamierzeniach zapisano: „…znał Harcerski System Wychowawczy i rozumiał nierozłączne powiązanie ideału wychowawczego, metody harcerskiej i programu w każdym harcerskim działaniu…”.
W takim samym wydźwięku ideał wychowawczy pojawia się pięciokrotnie w standardzie Kursu Kadry Kształcącej (BOKK) i trzykrotnie w standardzie Kursu Kadry Kształcącej (SOKK), dwukrotnie w standardzie Kursu Namiestników, a także raz w standardzie Kursu Komendantów Szczepów.
Dla zobrazowania zamieszczam fragment standardu kursu przewodnikowskiego:
Ideał wychowawczy a praktyka kształcenia kadry w ZHP
Z całą pewnością nie jestem bezstronna.
Centralna Szkoła Instruktorska ZHP od jesieni 2021 roku prowadzi szeroko zakrojoną akcję kształceniową, w której używa materiałów zmieniających kluczowe dla działania ZHP i HSW sformułowania bez jasnej zgody organizacji – w postaci akceptacji przez Zjazd ZHP.
Dla przykładu zamieszczam wycinek z prezentacji używanej podczas szkoleń z cyklu “HSW w praktyce”:
Pojęcie “ideału wychowawczego” nie zostało wprowadzone przez Statut ZHP ani Podstawy Wychowawcze ZHP, ale pojawiło się w kilku uchwałach Rady Naczelnej ZHP.
Na uwagę zasługuje tu przede wszystkim Uchwała nr 42/XXXVIII Rady Naczelnej ZHP z dnia 30 czerwca 2016 r. w sprawie definicji harcerstwa. Jak czytamy w uzasadnieniu do niej powstała na potrzeby relacji organizacji harcerskich z państwem polskim:
“Zgodnie z decyzją przewodniczącego ZHP hm. Dariusz Supła z dnia 21 sierpnia 2015 r. hm. Jolanta Kreczmańska oraz hm. Dorota Całka zostały wydelegowane do uczestnictwa i pracy w podzespole ds. zapisu definicji metody harcerskiej międzyorganizacyjnego Zespołu roboczego ds. otoczenia prawnego harcerstwa, którego zadaniem było opracowanie wspólnej dla wszystkich organizacji definicji organizacji harcerskiej. Definicja ta ma zostać zawarta w opracowywanym projekcie Ustawy o harcerstwie. Podczas pracy zespołu opracowany został projekt, który został jednogłośnie przyjęty w głosowaniu przez członków zespołu i następnie skierowany do przyjęcia przez stosowne władze organizacji harcerskich. Rada Naczelna ZHP po gruntownej analizie zapisów projektu postanowiła przychylić się do zaproponowanych przez zespół treści i upoważnić hm. Jolantę Kreczmańską i hm. Dorotę Całkę do dalszych prac w zespole nad ostatecznym brzemieniem zapisu definicji i uzasadnienia do ustawy o harcerstwie w duchu przyjętej uchwały”.
W treści uchwały czytamy, że:
“Elementami harcerskiego systemu wychowania są: ideał wychowawczy, metoda harcerska oraz program działania. Harcerski ideał wychowawczy to określony przez organizację harcerską zbiór szczegółowych celów wychowania i samorozwoju, ukierunkowanych na kształtowanie cech charakteru oraz postaw charakteryzujących świadomego i aktywnego obywatela państwa polskiego, przejawiających się w braterstwie, służbie i pracy nad sobą, a wyrażonych w formie Prawa Harcerskiego (lub inaczej nazwanego kodeksu postępowania) obowiązującego wszystkich członków organizacji.”
Z punktu widzenia wewnętrznych dokumentów ZHP taka definicja posiada istotne wady. Po pierwsze, ZHP nie posiada “zbioru szczegółowych celów wychowania i samorozwoju”, definicja prowadzi nas więc w ślepy zaułek. Jest co prawda napisane, że rzeczony “zbiór” jest wyrażony “w formie Prawa Harcerskiego (lub inaczej nazwanego kodeksu postępowania) obowiązującego wszystkich członków organizacji”, gdyby jednak pomiędzy “ideałem wychowawczym”, a “Prawem Harcerskim” postawić znak równości przywołaną definicję należy tym bardziej uznać za mało użyteczną.
“Ideał wychowawczy” przywołał także PLAN TAKTYCZNY realizacji Strategii ZHP w latach 2019-2022, czyli załącznik nr 2 do Uchwały nr 28/XL Rady Naczelnej ZHP z dnia 2 marca 2019 r. w sprawie określenia sposobu wdrożenia Strategii ZHP 2025. Termin pojawia się tam w dwóch celach taktycznych celu strategicznego “Mamy wyrazistą i spójną tożsamość zbudowaną w oparciu o wspólne wartości harcerskie i wynikające z nich postawy” (z obszaru Skuteczni Wychowawczo): “1.1.2 CEL TAKTYCZNY: Ideał wychowawczy opisany w Obietnicy i Prawie Zucha/Prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim jest podstawą wszystkich działań gromad i drużyn. 1.1.3 CEL TAKTYCZNY: Członkowie ZHP reprezentują postawy wynikające z ideału wychowawczego opisanego w Obietnicy i Prawie Zucha/Prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim” i jest de facto zredukowany do wartości i postaw wynikających z Obietnicy i Prawa Zucha/Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego. Powtórzeniem powyższego podejścia jest w tym zakresie Załącznik do Uchwały nr 108/XL Rady Naczelnej ZHP z dnia 27 lutego 2022 r. w sprawie zmiany uchwały nr 84/XL Rady Naczelnej ZHP z dnia 26 czerwca 2021 r. w sprawie systemu metodycznego ZHP, gdzie w sekcji pt. SPOSÓB DZIAŁANIA GROMAD I DRUŻYN W ZGODZIE Z HARCERSKIM SYSTEMEM WYCHOWAWCZYM czytamy:
“1. Fundamentem wysokiej jakości działania gromad i drużyn jest działanie w zgodzie z Harcerskim Systemem Wychowawczym, czyli: a) Ideał wychowawczy opisany w Obietnicy i Prawie Zucha/Prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim jest podstawą wszystkich działań gromad i drużyn”. Nie ma tu odniesienia do miejsca jakie ideał wychowawczy miałby zajmować w Harcerskim Systemie Wychowawczym. O ile osobiście niezrozumiałym jest dla mnie dodawanie kolejnego terminu podczas gdy Statut ZHP w § 6 mówi po prostu o tym, że „Wartości wychowawcze ZHP zawarte są w Obietnicy i Prawie Zucha, Przyrzeczeniu i Prawie Harcerskim oraz Zobowiązaniu Instruktorskim”, o tyle nie jest to zapis niezgodny ze Statutem ZHP, ani przekraczający kompetencje Rady Naczelnej ZHP.
Kiedy jednak powiążemy ten zapis z zapisami standardów kursów to dochodzimy do niebagatelnej sytuacji, w której zasady harcerskiego wychowania zostają zupełnie poza nawiasem. Wszak, jeśli “ideał wychowawczy” jest tożsamy z wartościami i postawami wynikających z Obietnicy i Prawa Zucha/Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego, a „Harcerski system wychowawczy – ideał wychowawczy, metoda harcerska, program” to dla braterstwa, służby i pracy nad sobą nie ma już miejsca.
Dłuższa historia rozbijania jedności wychowawczej ZHP
